Central Asia Film киностудиясы Cinetrain компаниясы менен биргеликте тарыхта биринчи жолу кыргыз тилиндеги «Дарак ыры» мюзиклди тартышты. “Азаттык” тасма тууралуу Cinetrain компаниясынын продюсерлери Татьяна Петрик жана “Central Asia Film” киностудиясы Толкун Дайырбекова менен маектешти.
Материалдын түп нускасы Азаттык радиосунун сайтында жарыяланган. Макаланын авторлору Сабыр Абдумомунов жана Жылдыс Ороспакова.
Башкы ролду кыргызстандык актёр Өмүрбек Израилов менен казак актрисасы Салтанат Бакаева ойношкон. Тасма Кыргызстандын Нарын облусунун Кочкор районунда өттү. Премьерасы 2018-жылдын жаз айларына пландаштырылган.
—Петрик айым, тасма тууралуу кантип билдиңиз жана эмне үчүн бул долбоорго кызыгып калдыңыз?
— Татьяна Петрик: 2017-жылы жазында эл аралык деңгээлдеги көркөм тасманы Бишкекке алып келгенде таанышканбыз. Бул тасмада кыргыз актрисасы Жаңыл Асанбекованын кичинекей ролу бар эле, Москвадагы достор бизди тасманы Бишкекте көрсөтүүгө көндүрүшүп, Айбек менен Толкун Дайырбековдор менен таанышып калдык. Алар бизге “Дарак ыры” мюзиклин биргелешип тартууну сунушташкан, бирок биз ага ал кезде анча маани берген эмеспиз.
Мен Москвада кинодо иштейм жана Кыргызстанда эл кинону, өзгөчө ата мекендик кинолорду сүйүп, көргөнү тууралуу көп уктум. Башка пландарыбыз бар болчу, бирок Толкун тасма, анын алгачкы ийгиликтери тууралуу көп айтып берди. Оң чечим кабыл алуу кыйын болду, анткени бул башка маданият, башка өлкө, өзгөчө тасма кыргыз тилинде болгондуктан. Экинчи жагынан, бул кыйынчылык, кандайдыр бир укмуштуу окуя болду. Мен алар өз өлкөсү үчүн жаңы нерсе жасап, чоң тобокелчиликке барышканын түшүндүм. Бирок алар абдан шыктанышкан. Айбек режиссёр катары эмнени каалап жатканын даана түшүнүп, жасап жаткан ишине толук ишенчү. Алгач балдар Москвага келишип, долбоорду көрсөтүштү, бирок кийин тасмага тартылып жаткан биринчи күнү келип, карап көрсөм, бул абдан сулуу адам экенине көзүм жетип, бул абдан профессионал топ экенине ынандым.
— Кыргызстанда жыл сайын 300дөн кем эмес тасма тартылат — бул кино театрдын артисттеринин комедиялары, тарыхый тасмалар, ошондой эле артхаус тасмалары, социалдык көйгөйлөрдү көтөргөн тасмалар… Айтсаңыз, бул тасма кайсы жанрда тартылган.
— Толкун Дайырбекова: Бул драма, Орто Азиядагы биринчи тарыхый мюзикл. Тасмага атайын 17 ыр жазылса, сөздүн автору Бактыгүл Чотурова, композитору Жолдошбек Апасов. Бул конкреттүү бир адам тууралуу тасма эмес, бул элдин турмушунан жана адамдык баалуулуктардан алынган окуялар, тасмадагы окуялар 18-кылымдын аягында орун алган. Сюжет чыныгы окуяларга негизделген эки легендага негизделген. Айбек Дайырбеков сценарийдин үстүндө сегиз жыл иштеген. Садык Шер-Нияз менен биргеликте сценарийдин үстүндө иштөөнү аякташкан.
— Тасмада кайсы актёрлор ойношот?
— Толкун Дайырбекова: Мюзикл тартып жаткандыктан, кастинг өтө оор болду. Актерлор ырдап, даяр болушу керек болчу, анткени бардык тартылуу ачык мейкиндикте, башкача айтканда, жаратылышта болгон.
Башкы каарманды Кыргыз драма театрынын актеру Өмүрбек Израилов ойнойт. Каарман кыз казак актрисасы жана ырчы Салтанат Бакаева. Базарбайдын ролун Темирлан Сманбеков аткарса, тасмага Жылдызбек Касеинов менен Таалайкан Абазова да тартылган. Бардык актерлор сонун ырдайт, бирок ырдаганга профессионалдар керек болчу. Андыктан башкы актёрду Адилет Азимов дубляждаса, Салтанат Бакаева өзү ырдаса, Темирлан Сманбековго Марат Ибраев ырдайт. Ошондой эле Асема, Нурчолпон, Гүлнур Асанова, Мээрим Карыпов жана Нурак катышты.
— Тасма эл аралык фестивалдарга, сынактарга катышабы?
— Толкун Дайырбекова: Мюзикл Кыргызстан жана Борбор Азия өлкөлөрү үчүн жаңы жанр. Мага кинону эл аралык аренада көрсөтүү толук мүмкүн окшойт. Кыргыз тилин түшүнбөй, бирок көзүнө жаш алган Татьянаны көргөндө максатыбызга жетээрибизди түшүндүк.
— Татьяна Петрик: Бүгүн ири кинофорумдарда Азия киносуна кызыгуу чоң. Мүмкүн, мен уккандай, европалык нерселер кызыксыз болуп калгандыктан, көйгөйлөр чечилип, Азияда экзотика жана натурализм бар. А бул азыр кызык. Жада калса Москва кинофестивалы да оригиналдуу эмес, салттуу индиялык тасма менен ачылды. Ошондуктан аракет кылабыз, Кудай буюрса.
— Орусияда кыргыз киносуна карата кандай пикирлер айтылууда? Ал тууралуу оюңуз кандай эле? Азыр эмне өзгөрдү?
— Татьяна Петрик: Азыркы кыргыз киносу мага таптакыр тааныш эмес болчу, мен Чыңгыз Айтматовдун чыгармаларынын негизинде советтик кыргыз киносун билчүмүн. Болот Шамшиевди билем, Төлөмүш Океев менен бир жолу Москвадагы Кино үйүндө жолукканмын. Совет доорундагы кыргыз киносу абдан күчтүү болгонун билем, СССРдеги эң мыкты кинематографиялык окуу жайлардын бири болгон.
Жигиттердин иши мени абдан кубандырат. Эң негизгиси алар кино, кандайдыр бир эксперимент, укмуштуу окуяны жаратышты. Дегеле баары музыка укканды жакшы көрөт, бирок мага кыргыз эли абдан музыкалуу эл окшойт. Бул тасмада ар кандай ырлар бар, анткени бул абсолюттук драма эмес, муну тамсил, укмуштуу окуя деп айтса болот, романтика бар, фильм абдан көп кырдуу, мааниси терең. Бүгүн мен Айбек менен материалды көрдүм жана бул кыргыз киносунун сыймыгы болуш керек деп ойлойм. Бул оригиналдуу артхаус окуясы эмес, бул көрүүчүлөр үчүн кино, бирок өтө сейрек кездешүүчү терең. Тасманы эки жолу, эки жолу тең көзүмө жаш алып көрдүм, тилин түшүнбөй калдым.
— Бизди сюжетке тарт…
— Татьяна Петрик: Бул эки сүйүшкөндүн романтикалык окуясына негизделген айылдын окуясы. Күтүлгөндөй, ал бай үй-бүлөдөн, ал кедей үй-бүлөдөн, алар көптөгөн оор учурларды баштан өткөрүшөт. Мындан тышкары, карыган дарактын окуясы да айтылат. Баары абдан жөнөкөй, бирок абдан терең.
— Тасма тартуучу топтун ишин кандай баалайсыз?
— Татьяна Петрик: Мен оң чечим кабыл ала электе эле атайын учуп келгенимди жогоруда айттым. Келгенден кийин дароо тынчып калдым, анткени команда абдан профессионалдуу болчу. Иш оор шартта, бийик тоолордо, тынымсыз катуу шамал болуп турган жайлоодо өттү. Мен муну кантип жасаарын билбейм, бирок алар таза үн жаздырышты.
Албетте, актёрлорго да кыйын болду, анткени аба ырайы күнүнө беш жолу өзгөрүп турган. Бирок алар абдан сабырдуу актёрлор. Мени актерлордун капризсиз, өзүнчө чиркегичи жок болгонуна таң калдым – бюджет ага жол берген эмес. Ооба, алар жөн гана баатырлар!
— Cinetrain деген эмнени билдирет жана сиздин компанияңыз эмне менен алектенет?
— Татьяна Петрик: Cinetrain бул кинопоезд. Эң маанилүү эл аралык долбоор. Ар кайсы өлкөлөрдөн келген режиссёрлордун жети чоң тобу поездде саякаттап, документалдык фильмдерди тартышты. Андан кийин тартылгандардын баары бир тасмага бириктирилген. Премьерасы Канн кинофестивалында өттү. 2009-жылы чет элдик кинорежиссерлор, жаш, бирок крутой профессионалдар Бишкекке бет алышты. Анан бизге өкмөт менен Болот Шамшиев жардам берди. Съёмка Ысык-Көлдө болгон, ал бейрасмий кинопоезд болгон.
Орусияда эл аралык топтор менен көркөм тасмаларды тартабыз. Ошондуктан Кыргызстан менен долбоорго катышуу кандайдыр бир эксперимент, жаңы нерсе болду. Биз жигиттерди колдоону чечтик, анткени бул Айбек Дайырбековдун дебюттук чыгармасы.